زمان تقریبی مطالعه: 22 دقیقه
 

حکم آداب دعا (قرآن)





احکام آداب دعا با توجه به آیات قرآن عبارتند از:


۱ - اخلاص



لزوم اخلاص در دعا:
«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي...؛ و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند (بگو) من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می‌کنم....»
و نیز:

۲ - استغفار



مطلوب بودن آغاز به استغفار از گناه در دعا:
۱. «وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ ربَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ؛ و سخن آنان جز این نبود که گفتند پروردگارا گناهان ما و زیاده روی ما در کارمان را بر ما ببخش و گامهای ما را استوار دار و ما را بر گروه کافران یاری ده.»
۲. «رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأبْرَارِ • رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدتَّنَا عَلَى رُسُلِكَ وَلاَ تُخْزِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّكَ لاَ تُخْلِفُ الْمِيعَادَ؛ پروردگارا ما شنیدیم که دعوتگری به ایمان فرا می‌خواند که به پروردگار خود ایمان آورید پس ایمان آوردیم پروردگارا گناهان ما را بیامرز و بدیهای ما را بزدای و ما را در زمره نیکان بمیران. پروردگارا و آنچه را که به وسیله فرستادگانت به ما وعده داده‌ای به ما عطا کن و ما را روز رستاخیز رسوا مگردان زیرا تو وعده ات را خلاف نمی‌کنی.»
۳. «قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلأَخِي وَأَدْخِلْنَا فِي رَحْمَتِكَ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ؛ (موسی) گفت پروردگارا من و برادرم را بیامرز و ما را در (پناه) رحمت خود درآور و تو مهربانترین مهربانانی.»
۴. «وَاخْتَارَ مُوسَى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِّمِيقَاتِنَا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُم مِّن قَبْلُ وَإِيَّايَ أَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاء مِنَّا إِنْ هِيَ إِلاَّ فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِهَا مَن تَشَاء وَتَهْدِي مَن تَشَاء أَنتَ وَلِيُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ؛ و موسی از میان قوم خود هفتاد مرد برای میعاد ما برگزید و چون زلزله آنان را فرو گرفت گفت پروردگارا اگر می‌خواستی آنان را و مرا پیش از این هلاک می‌ساختی آیا ما را به (سزای) آنچه کم خردان ما کرده‌اند هلاک می‌کنی این جز آزمایش تو نیست هر که را بخواهی به وسیله آن گمراه و هر که را بخواهی هدایت می‌کنی تو سرور مایی پس ما را بیامرز و به ما رحم کن و تو بهترین آمرزندگانی.»
۵. «قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَهَبْ لِي مُلْكًا لَّا يَنبَغِي لِأَحَدٍ مِّنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ؛ گفت پروردگارا مرا ببخش و ملکی به من ارزانی دار که هیچ کس را پس از من سزاوار نباشد در حقیقت تویی که خود بسیار بخشنده‌ای.»

۳ - اشاره با انگشت



شايسته بودن دعا، همراه با اشاره انگشت:
«وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَتَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا؛ و نام پروردگار خود را یاد کن و تنها به او بپرداز.»
در روایتی نقل شده از امام صادق علیه‌السلام « تبتل» به اشاره با انگشت هنگام دعا معنا شده است.

۴ - اظهار ایمان



اظهار ایمان قبل از دعا و نیایش، امرى مطلوب:
۱. «الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ؛ همان کسانی که می‌گویند پروردگارا ما ایمان آوردیم پس گناهان ما را بر ما ببخش و ما را از عذاب آتش نگاه دار.»
۲. «رَبَّنا آمَنَّا بِما أَنْزَلْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ؛پروردگارا! به آنچه نازل كرده‌اي، ايمان آورديم و از فرستاده (تو) پيروي نموديم، ما را در زمره گواهان بنويس!»
۳. «رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأبْرَارِ؛ پروردگارا ما شنیدیم که دعوتگری به ایمان فرا می‌خواند که به پروردگار خود ایمان آورید پس ایمان آوردیم پروردگارا گناهان ما را بیامرز و بدیهای ما را بزدای و ما را در زمره نیکان بمیران.»
۴. «وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ؛ و چون آنچه را به سوی این پیامبر نازل شده بشنوند می‌بینی بر اثر آن حقیقتی که شناخته‌اند اشک از چشمهایشان سرازیر می‌شود می‌گویند پروردگارا ما ایمان آورده‌ایم پس ما را در زمره گواهان بنویس.»
۵. «إِنَّهُ كَانَ فَرِيقٌ مِّنْ عِبَادِي يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ؛در حقیقت دسته‌ای از بندگان من بودند که می‌گفتند پروردگارا ایمان آوردیم بر ما ببخشای و به ما رحم کن (که) تو بهترین مهربانی.»

۵ - اظهار توحید



شايسته بودن اظهار توحید و گفتن لااله الاالله، همراه با دعا:
«ووَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ؛ و ذوالنون را (یاد کن) آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتی نداریم تا در (دل) تاریکیها ندا درداد که معبودی جز تو نیست منزهی تو راستی که من از ستمکاران بودم.»
یونس علیه‌السلام هر چند که تصریح به خواسته خود نکرد، و تنها به مساله توحید و تنزیه خدا، و اعتراف به ظلم خود اکتفاء کرد، لیکن با این کلماتش حال درونی خود را، و موقفی را که در آن قرار گرفته بیان داشت، که در معنا درخواست نجات و عاقبت را می‌رساند، خدا هم درخواست او را اجابت نموده، از اندوه و غمی که به وی روی آورده بود نجاتش بداد.

۶ - اظهار عبودیت



اظهار عبودیّت به درگاه خدا، ادبى مناسب براى دعا كردن:
«إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ • اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ؛ (بار الها) تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم. ما را به راه راست هدایت فرما.»

۷ - اعتدال در صدا



لزوم رعايت اعتدال در صدا، هنگام دعا به درگاه الهى:
۱. «قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ؛ گفتند پروردگارا ما بر خویشتن ستم کردیم و اگر بر ما نبخشایی و به ما رحم نکنی مسلما از زیانکاران خواهیم بود.»
۲. «وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ؛ و ذوالنون را (یاد کن) آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتی نداریم تا در (دل) تاریکیها ندا درداد که معبودی جز تو نیست منزهی تو راستی که من از ستمکاران بودم.»
۳. «قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ گفت پروردگارا من بر خویشتن ستم کردم مرا ببخش پس خدا از او درگذشت که وی آمرزنده مهربان است.»

۸ - اقرار به گناه



اقرار و اعتراف به گناه و ظلم به خويش، هنگام دعا، امرى پسنديده:
۱. «قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ؛ گفتند پروردگارا ما بر خویشتن ستم کردیم و اگر بر ما نبخشایی و به ما رحم نکنی مسلما از زیانکاران خواهیم بود.»
۲. «وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ؛ و ذوالنون را (یاد کن) آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتی نداریم تا در (دل) تاریکیها ندا درداد که معبودی جز تو نیست منزهی تو راستی که من از ستمکاران بودم.»
۳. «قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ گفت پروردگارا من بر خویشتن ستم کردم مرا ببخش پس خدا از او درگذشت که وی آمرزنده مهربان است.»

۹ - التجا به ربوبیت خدا



توجّه و التجا به ربوبیّت خدا، امرى مطلوب در آداب دعا:
«وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ...؛(و بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم عرض كرد: پروردگارا اين سرزمين را شهر امني قرار ده، و اهل آن را آنها كه ايمان به خدا و روز بازپسين آورده‌ اند از ثمرات (گوناگون) روزي ده (ما اين دعاي ابراهيم را به اجابت رسانديم و مؤمنان را از انواع بركات بهره مند ساختيم)...»
و نیز:

۱۰ - بالا بردن دست‌



استحباب باز كردن و بالا بردن دستها، هنگام دعا:
«فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةَ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ؛ پس هر که در این (باره) پس از دانشی که تو را (حاصل) آمده با تو محاجه کند بگو بیایید پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»
در روایتی نقل شده از امام صادق علیه‌السلام ابتهال به معنای باز کردن دستها و بالا بردن آنها همگام با اشک به هنگام دعا آمده است.

۱۱ - تسبيح خدا



شايسته بودن تسبیح و تنزیه خداوند، هنگام دعا:
«وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ • فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ؛ و ذوالنون را (یاد کن) آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتی نداریم تا در (دل) تاریکیها ندا درداد که معبودی جز تو نیست منزهی تو راستی که من از ستمکاران بودم پس (دعای) او را برآورده کردیم و او را از اندوه رهانیدیم و مؤمنان را (نیز) چنین نجات می‌دهیم».

۱۲ - توجّه به صفات كمالى خدا


حکم خواندن خداوند به اسماء و صفات عبارت است از:

۱۲.۱ - صفات حسنای خداوند


لزوم خواندن خدا به اسما و صفات حُسنا و نيكو:
۱. «وَلِلّهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا...؛ و نامهای نیکو به خدا اختصاص دارد پس او را با آنها بخوانید....»
۲. «قُلِ ادْعُواْ اللّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَنَ أَيًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَى...؛ بگو خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید هر کدام را بخوانید برای او نامهای نیکوتر است ....»

۱۲.۲ - صفات کمالی خداوند


توجّه به صفات كمالى خداوند و حمد و ستایش او هنگام دعا، امرى پسنديده:
۱. «رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَآ إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ؛ آیا برای هدایتشان کافی نبود که (ببینند) چه نسلها را پیش از آنان نابود کردیم که (اینک آنها) در سراهای ایشان راه می‌روند به راستی برای خردمندان در این (امر) نشانه‌هایی (عبرت انگیز) است.»
۲. «رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنتَ العَزِيزُ الحَكِيمُ؛ پروردگارا در میان آنان فرستاده‌ای از خودشان برانگیز تا آیات تو را بر آنان بخواند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد و پاکیزه شان کند زیرا که تو خود شکست ناپذیر حکیمی.»
۳. «رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ؛ (می‌گویند) پروردگارا پس از آنکه ما را هدایت کردی دلهایمان را دستخوش انحراف مگردان و از جانب خود رحمتی بر ما ارزانی دار که تو خود بخشایشگری.»
۴. «إِذْ قَالَتِ امْرَأَةُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ؛ چون زن عمران گفت پروردگارا آنچه در شکم خود دارم نذر تو کردم تا آزاد شده (از مشاغل دنیا و پرستشگر تو) باشد پس از من بپذیر که تو خود شنوای دانایی.»
۵. «هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِن لَّدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاء؛ آنجا (بود که) زکریا پروردگارش را خواند (و) گفت پروردگارا از جانب خود فرزندی پاک و پسندیده به من عطا کن که تو شنونده دعایی.»
۶. «قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلأَخِي وَأَدْخِلْنَا فِي رَحْمَتِكَ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ؛ (موسی) گفت پروردگارا من و برادرم را بیامرز و ما را در (پناه) رحمت خود درآور و تو مهربانترین مهربانانی.»
۷. «وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ؛ و ایوب را (یاد کن) هنگامی که پروردگارش را ندا داد که به من آسیب رسیده است و تویی مهربانترین مهربانان.»
۸. «وَزَكَرِيَّا إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ؛ و زکریا را (یاد کن) هنگامی که پروردگار خود را خواند پروردگارا مرا تنها مگذار و تو بهترین ارث برندگانی.»
۹. «قَالَ رَبِّ احْكُم بِالْحَقِّ وَرَبُّنَا الرَّحْمَنُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ؛ گفت پروردگارا (خودت) به حق داوری کن و به رغم آنچه وصف می‌کنید پروردگار ما همان بخشایشگر دستگیر.»
۱۰. «إِنَّهُ كَانَ فَرِيقٌ مِّنْ عِبَادِي يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ؛ در حقیقت دسته‌ای از بندگان من بودند که می‌گفتند پروردگارا ایمان آوردیم بر ما ببخشای و به ما رحم کن (که) تو بهترین مهربانی.»
۱۱. «قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَهَبْ لِي مُلْكًا لَّا يَنبَغِي لِأَحَدٍ مِّنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ؛ گفت پروردگارا مرا ببخش و ملکی به من ارزانی دار که هیچ کس را پس از من سزاوار نباشد در حقیقت تویی که خود بسیار بخشنده‌ای.»
۱۲. «رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدتَّهُم وَمَن صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ؛ پروردگارا آنان را در باغهای جاوید که وعده شان داده‌ای با هر که از پدران و همسران و فرزندانشان که به صلاح آمده‌اند داخل کن زیرا تو خود ارجمند و حکیمی.»
۱۳. «وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ؛ و (نیز) کسانی که بعد از آنان ( مهاجران و انصار) آمده‌اند (و) می‌گویند پروردگارا بر ما و بر آن برادرانمان که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفتند ببخشای و در دلهایمان نسبت به کسانی که ایمان آورده‌اند (هیچ گونه) کینه‌ای مگذار پروردگارا راستی که تو رئوف و مهربانی.»
۱۴. «رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِينَ كَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ؛ پروردگارا ما را وسیله آزمایش (و آماج آزار) برای کسانی که کفر ورزیده‌اند مگردان و بر ما ببخشای که تو خود توانای سنجیده کاری.»
۱۵. «... النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛‌... پیامبر (خود) و کسانی را که با او ایمان آورده بودند خوار نمی‌گرداند نورشان از پیشاپیش آنان و سمت راستشان روان است می‌گویند پروردگارا نور ما را برای ما کامل گردان و بر ما ببخشای که تو بر هر چیز توانایی.»

۱۳ - توكّل‌



توکّل بر خداوند، هنگام دعا، مطلوب و پسنديده:
«وَقَالَ مُوسَى يَا قَوْمِ إِن كُنتُمْ آمَنتُم بِاللّهِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّسْلِمِينَ • فَقَالُواْ عَلَى اللّهِ تَوَكَّلْنَا رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ • وَنَجِّنَا بِرَحْمَتِكَ مِنَ الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ؛ و موسی گفت‌ای قوم من اگر به خدا ایمان آورده‌اید و اگر اهل تسلیمید بر او توکل کنید پس گفتند بر خدا توکل کردیم پروردگارا ما را برای قوم ستمگر (وسیله) آزمایش قرار مده و ما را به رحمت خویش از گروه کافران نجات ده.»

۱۴ - خفا



شايسته بودن دعا در خفا:
۱. «قُلْ مَن يُنَجِّيكُم مِّن ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَّئِنْ أَنجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ؛ بگو چه کسی شما را از تاریکیهای خشکی و دریا می‌رهاند در حالی که او را به زاری و در نهان می‌خوانید که اگر ما را از این ( مهلکه) برهاند البته از سپاسگزاران خواهیم بود.»
۲. «ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ؛ پروردگار خود را به زاری و نهانی بخوانید که او از حدگذرندگان را دوست نمی‌دارد.»
۳. «وَاذْكُر رَّبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَكُن مِّنَ الْغَافِلِينَ؛ و در دل خویش پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس بی صدای بلند یاد کن و از غافلان مباش.»

۱۵ - خوف و رجا



لزوم خواندن خدا همراه با خوف و رجا:
۱. «... وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ؛... و با بیم و امید او را بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.»
۲. «فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يَحْيَى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ؛ پس (دعای) او را اجابت نمودیم و یحیی را بدو بخشیدیم و همسرش را برای او شایسته (و آماده حمل) کردیم زیرا آنان در کارهای نیک شتاب می‌نمودند و ما را از روی رغبت و بیم می‌خواندند و در برابر ما فروتن بودند.»

۱۶ - دعا براى ديگران‌



مطلوبيّت سهيم كردن ديگران در دعاى خود:
«وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هََذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُم بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ قَالَ وَمَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ؛ و چون ابراهیم گفت پروردگارا این (سرزمین) را شهری امن گردان و مردمش را هر کس از آنان که به خدا و روز بازپسین ایمان بیاورد از فرآورده‌ها روزی بخش فرمود و (لی) هر کس کفر بورزد اندکی برخوردارش می‌کنم سپس او را با خواری به سوی عذاب آتش ( دوزخ) می‌کشانم و چه بد سرانجامی است.»
نیز؛

۱۷ - ذكر نعمتها



پسنديده بودن ذكر نعمتهاى الهى، هنگام دعا و طلب حاجت از خدا:
۱. «رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنتَ وَلِيِّي فِي الدُّنُيَا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ؛ پروردگارا تو به من دولت دادی و از تعبیر خوابها به من آموختی‌ای پدیدآورنده آسمانها و زمین تنها تو در دنیا و آخرت مولای منی مرا مسلمان بمیران و مرا به شایستگان ملحق فرما.»
۲. «الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي عَلَى الْكِبَرِ إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبِّي لَسَمِيعُ الدُّعَاء؛ سپاس خدای را که با وجود سالخوردگی اسماعیل و اسحاق را به من بخشید به راستی پروردگار من شنونده دعاست.»
۳. «قَالَ رَبِّ بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَيَّ فَلَنْ أَكُونَ ظَهِيرًا لِّلْمُجْرِمِينَ؛ (موسی) گفت پروردگارا به پاس نعمتی که بر من ارزانی داشتی هرگز پشتیبان مجرمان نخواهم بود.»

۱۸ - پانویس


 
۱. بقره/سوره۲، آیه۱۸۶.    
۲. اعراف/سوره۷، آیه۲۹.    
۳. یونس/سوره۱۰، آیه۲۲.    
۴. کهف/سوره۱۸، آیه۱۴.    
۵. کهف/سوره۱۸، آیه۲۸.    
۶. مریم/سوره۱۹، آیه۴۸.    
۷. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۶۵.    
۸. روم/سوره۳۰، آیه۳۳.    
۹. لقمان/سوره۳۱، آیه۳۲.    
۱۰. زمر/سوره۳۹، آیه۸.    
۱۱. غافر/سوره۴۰، آیه۱۴.    
۱۲. غافر/سوره۴۰، آیه۶۰.    
۱۳. غافر/سوره۴۰، آیه۶۵.    
۱۴. آل عمران/سوره۳، آیه۱۴۷.    
۱۵. آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۳.    
۱۶. آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۴.    
۱۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۱.    
۱۸. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۵.    
۱۹. ص/سوره۳۸، آیه۳۵.    
۲۰. مزمل/سوره۷۳، آیه۸.    
۲۱. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۴۴۹، ح ۲۲.    
۲۲. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۴۵۰، حدیث ۲۷.    
۲۳. آل عمران/سوره۳، آیه۱۶.    
۲۴. آل عمران/سوره۳، آیه۵۳.    
۲۵. آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۳.    
۲۶. مائده/سوره۵، آیه۸۳.    
۲۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۰۹.    
۲۸. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۷.    
۲۹. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ۱۴، ص۴۴۵.    
۳۰. حمد/سوره۱، آیه۵.    
۳۱. حمد/سوره۱، آیه۶.    
۳۲. اعراف/سوره۷، آیه۲۳.    
۳۳. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۷.    
۳۴. قصص/سوره۲۸، آیه۱۶.    
۳۵. اعراف/سوره۷، آیه۲۳.    
۳۶. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۷.    
۳۷. قصص/سوره۲۸، آیه۱۶.    
۳۸. بقره/سوره۲، آیه۱۲۶.    
۳۹. بقره/سوره۲، آیه۱۲۷.    
۴۰. بقره/سوره۲، آیه۱۲۸.    
۴۱. بقره/سوره۲، آیه۱۲۹.    
۴۲. بقره/سوره۲، آیه۲۰۰.    
۴۳. بقره/سوره۲، آیه۲۰۱.    
۴۴. بقره/سوره۲، آیه۲۵۰.    
۴۵. بقره/سوره۲، آیه۲۸۶.    
۴۶. آل‌عمران/سوره۳، آیه۸.    
۴۷. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۶.    
۴۸. آل‌عمران/سوره۳، آیه۳۵.    
۴۹. آل‌عمران/سوره۳، آیه۳۸.    
۵۰. آل‌عمران/سوره۳، آیه۵۳.    
۵۱. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۴۷.    
۵۲. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۱.    
۵۳. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۳.    
۵۴. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۴.    
۵۵. نساء/سوره۴، آیه۷۵.    
۵۶. مائده/سوره۵، آیه۸۳.    
۵۷. مائده/سوره۵، آیه۱۱۴.    
۵۸. انعام/سوره۶، آیه۵۲.    
۵۹. اعراف/سوره۷، آیه۲۳.    
۶۰. اعراف/سوره۷، آیه۵۵.    
۶۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۲۶.    
۶۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۴۹.    
۶۳. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۱.    
۶۴. اعراف/سوره۷، آیه۲۰۵.    
۶۵. یونس/سوره۱۰، آیه۸۵.    
۶۶. یونس/سوره۱۰، آیه۸۸.    
۶۷. یوسف/سوره۱۲، آیه۳۳.    
۶۸. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۵.    
۶۹. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۷.    
۷۰. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۴۰.    
۷۱. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۴۱.    
۷۲. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۴.    
۷۳. اسراء/سوره۱۷، آیه۸۰.    
۷۴. کهف/سوره۱۸، آیه۱۰.    
۷۵. کهف/سوره۱۸، آیه۲۸.    
۷۶. مریم/سوره۱۹، آیه۴.    
۷۷. مریم/سوره۱۹، آیه۶.    
۷۸. مریم/سوره۱۹، آیه۸.    
۷۹. طه/سوره۲۰، آیات۲۵- ۳۴.    
۸۰. طه/سوره۲۰، آیه۱۱۴.    
۸۱. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۳.    
۸۲. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۹.    
۸۳. انبیاء/سوره۲۱، آیه۱۱۲.    
۸۴. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۲۶.    
۸۵. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۲۹.    
۸۶. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۳.    
۸۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۴.    
۸۸. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۷.    
۸۹. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۸.    
۹۰. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۰۷.    
۹۱. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۰۹.    
۹۲. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۱۸.    
۹۳. فرقان/سوره۲۵، آیه۶۵.    
۹۴. فرقان/سوره۲۵، آیه۷۴.    
۹۵. شعراء/سوره۲۶، آیه۸۳.    
۹۶. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۶۹.    
۹۷. نمل/سوره۲۷، آیه۱۹.    
۹۸. قصص/سوره۲۸، آیه۱۶.    
۹۹. قصص/سوره۲۸، آیه۲۱.    
۱۰۰. قصص/سوره۲۸، آیه۲۴.    
۱۰۱. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۳۰.    
۱۰۲. صافّات/سوره۳۷، آیه۱۰۰.    
۱۰۳. ص/سوره۳۸، آیه۳۵.    
۱۰۴. غافر/سوره۴۰، آیه۷.    
۱۰۵. غافر/سوره۴۰، آیه۸.    
۱۰۶. دخان/سوره۴۴، آیه۱۲.    
۱۰۷. احقاف/سوره۴۶، آیه۱۵.    
۱۰۸. قمر/سوره۵۴، آیه۱۰.    
۱۰۹. حشر/سوره۵۹، آیه۱۰.    
۱۱۰. ممتحنه/سوره۶۰، آیه۴.    
۱۱۱. ممتحنه/سوره۶۰، آیه۵.    
۱۱۲. تحریم/سوره۶۶، آیه۸.    
۱۱۳. تحریم/سوره۶۶، آیه۱۱.    
۱۱۴. نوح/سوره۷۱، آیه۲۶.    
۱۱۵. نوح/سوره۷۱، آیه۲۸.    
۱۱۶. آل عمران/سوره۳، آیه۶۱.    
۱۱۷. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۳۵۰، ح ۱۶۹.    
۱۱۸. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۷.    
۱۱۹. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۸.    
۱۲۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.    
۱۲۱. اسراء/سوره۱۷، آیه۱۱۰.    
۱۲۲. بقره/سوره۲، آیه۱۲۸.    
۱۲۳. بقره/سوره۲، آیه۱۲۹.    
۱۲۴. آل عمران/سوره۳، آیه۸.    
۱۲۵. آل عمران/سوره۳، آیه۳۵.    
۱۲۶. آل عمران/سوره۳، آیه۳۸.    
۱۲۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۱.    
۱۲۸. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۳.    
۱۲۹. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۹.    
۱۳۰. انبیاء/سوره۲۱، آیه۱۱۲.    
۱۳۱. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۰۹.    
۱۳۲. ص/سوره۳۸، آیه۳۵.    
۱۳۳. غافر/سوره۴۰، آیه۸.    
۱۳۴. حشر/سوره۵۹، آیه۱۰.    
۱۳۵. ممتحنه/سوره۶۰، آیه۵.    
۱۳۶. تحریم/سوره۶۶، آیه۸.    
۱۳۷. یونس/سوره۱۰، آیات۸۴ - ۸۶.    
۱۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۸، ص۳۶۷.    
۱۳۹. انعام/سوره۶، آیه۶۳.    
۱۴۰. اعراف/سوره۷، آیه۵۵.    
۱۴۱. اعراف/سوره۷، آیه۲۰۵.    
۱۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۴۲۹.    
۱۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۲۰۹.    
۱۴۴. اعراف/سوره۷، آیه۵۶.    
۱۴۵. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۲۱۱.    
۱۴۶. انبیاء/سوره۲۱، آیه۹۰.    
۱۴۷. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۴۹۱.    
۱۴۸. بقره/سوره۲، آیه۱۲۶.    
۱۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۴۵۱.    
۱۵۰. بقره/سوره۲، آیه۱۲۸.    
۱۵۱. بقره/سوره۲، آیه۱۲۹.    
۱۵۲. بقره/سوره۲، آیه۲۰۱.    
۱۵۳. بقره/سوره۲، آیه۲۵۰.    
۱۵۴. بقره/سوره۲، آیه۲۸۶.    
۱۵۵. آل عمران/سوره۳، آیه۸.    
۱۵۶. آل عمران/سوره۳، آیه۱۶.    
۱۵۷. آل عمران/سوره۳، آیه۵۳.    
۱۵۸. آل عمران/سوره۳، آیه۱۴۷.    
۱۵۹. آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۳.    
۱۶۰. آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۴.    
۱۶۱. نساء/سوره۴، آیه۷۵.    
۱۶۲. مائده/سوره۵، آیه۸۳.    
۱۶۳. اعراف/سوره۷، آیه۱۲۶.    
۱۶۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۱.    
۱۶۵. یونس/سوره۱۰، آیه۸۵.    
۱۶۶. یونس/سوره۱۰، آیه۸۶.    
۱۶۷. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۴۱.    
۱۶۸. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۱.    
۱۶۹. کهف/سوره۱۸، آیه۱۰.    
۱۷۰. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۰۹.    
۱۷۱. فرقان/سوره۲۵، آیه۶۵.    
۱۷۲. فرقان/سوره۲۵، آیه۷۴.    
۱۷۳. شعراء/سوره۲۶، آیه۸۶.    
۱۷۴. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۶۹.    
۱۷۵. غافر/سوره۴۰، آیه۷.    
۱۷۶. غافر/سوره۴۰، آیه۸.    
۱۷۷. حشر/سوره۵۹، آیه۱۰.    
۱۷۸. نوح/سوره۷۱، آیه۲۸.    
۱۷۹. یوسف/سوره۱۲، آیه۱۰۱.    
۱۸۰. طباطبائی، محمد‌حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۱۱، ص۳۴۱.    
۱۸۱. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۹.    
۱۸۲. طباطبائی، محمد‌حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۱۲، ص۱۱۲.    
۱۸۳. قصص/سوره۲۸، آیه۱۷.    


۱۹ - منبع


مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۱، ص۳۷۶، برگرفته از مقاله «حکم آداب دعا».    


رده‌های این صفحه : آیات الاحکام | دعا | موضوعات قرآنی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.